Van pijnlijke gewrichten tot intense vermoeidheid: een derde van de mensen met reuma heeft veel last van deze chronische ziekte en gebruikt langdurig medicijnen. Leidse psychologen gaan dankzij een subsidie van ReumaNederland onderzoeken of placebotechnieken helpen bij de afbouw van medicatie.
'Er is nog een hoop missiewerk te verrichten om het placebo-effect goed uit leggen'
Meer dan 2 miljoen Nederlanders kampen met een vorm van reuma zoals artrose, chronische ontstekingsreuma of jicht. Veel mensen slikken daarvoor langdurig medicijnen waaronder onstekingsremmers en pijnbestrijdingsmiddelen. Helaas kunnen die geneesmiddelen ook leiden tot onwenselijke bijwerkingen zoals leverproblemen en verminderde weerstand. Daarom gaat een team Leidse psychologen onderzoeken of geavanceerde placebotechnieken helpen om de behandeleffecten te optimaliseren zodat er minder medicatie nodig is. ‘Dit onderzoeken we alleen onder een groep patiënten die in een stabiele fase van hun ziekte zijn en zelf hun medicijnen willen afbouwen’, aldus gezondheidspsycholoog Andrea Evers, onderzoeksleider van het programma.
Dank aan alle donateurs
Vertegenwoordigers van ReumaNederland bezochten op 26 juni het Leidse onderzoeksteam op de Faculteit der Sociale Wetenschappen. Evers bedankte ReumaNederland en alle donateurs van harte voor de subsidie van een half miljoen euro: ‘Het is bijzonder en belangrijk dat ReumaNederland ook interdisciplinair en sociaalwetenschappelijk onderzoek ondersteunt dat patiënten kan helpen.’
Hoe placebo werkt
Tijdens de bijeenkomst lichtten de psychologen Judy Veldhuijzen, Henriët van Middendorp, Stephanie Meeuwis en Liesbeth van Vliet hun expertise toe. Ze onderzoeken onder andere de rol van verwachtingen van zowel artsen als patiënten bij behandelingen en hoe hersenmechanismen de fysiologische processen beïnvloeden. Dit voorjaar richtten ze met een groot onderzoeksteam het Center for Interdisciplinary Placebo Studies op, dat onder andere trainingen aanbiedt voor zorgprofessionals. Want het is niet alleen belangrijk wát een arts zegt maar ook hóe deze communiceert met een patiënt, aldus Van Vliet. Positieve verwachtingen kunnen de gunstige effecten van een behandeling versterken: het placebo-effect. Het helpt als een patiënt minder last heeft van angst en chronische stress.
ReumaNederland honoreerde in totaal vier Leidse onderzoeken in de strijd tegen reuma; de overige drie zijn programma’s van het LUMC. Ook andere Nederlandse universiteiten ontvingen een subsidie van ReumaNederland: 7.5 miljoen voor baanbrekende projecten naar reuma en artrose.
De tegenhanger is het nocebo-effect: als mensen veel pijn verwachten is er een verhoogde activiteit in de hersengebieden die pijnsignalen verwerken op basis van eerdere ervaringen en verwachtingen. Hierdoor kunnen mensen ook werkelijk meer pijn ervaren. Door middel van herhaalde ervaringen - conditionering genoemd - is het dus mogelijk dat verwachtingen direct lichamelijke processen beïnvloeden.
Trainingen voor reumatologen en patiënten
In het nieuwe, vijf jaar durende programma zal het team onderzoeken of bepaalde medicijnen (TNF-remmers) voor reumapatiënten afgebouwd kunnen worden door toepassing van geavanceerde placebotechnieken. Zo krijgen zorgverleners een communicatietraining om goed te communiceren over het afbouwen van medicijnen. Patiënten ontvangen een verwachtingstraining en een zorgvuldige begeleiding om hun medicijngebruik te verminderen en om te gaan met zorgen over hun ziekte.
Farmacologische conditionering
Daarnaast onderzoekt het team de inzet van farmacologische conditionering: hoe kan het lichaam gestimuleerd worden om met een lagere dosering medicijnen en daarnaast placebo-medicatie een vergelijkbare fysiologische en lichamelijke respons te produceren? Op dit gebied zijn er hoopvolle resultaten uit Leids en internationaal onderzoek zoals bij patiënten met de ziekte van Parkinson, aldus Evers.
'Conditionering moet niet gezien worden als iets dat alleen tussen de oren zit, het is een fundamenteel biologisch proces.’
Het perspectief van patiënten
Ervaringsdeskundige en psycholoog Toon van Helmond is een van de aanwezige vertegenwoordigers van ReumaNederland. Hij kampt al ruim dertig jaar met reuma en maakt deel uit van een commissie van ervaringsdeskundigen die naast een team van reumatologen en wetenschappers onderzoeksvoorstellen beoordeelt. ‘Het patiëntenperspectief is de laatste jaren zwaarder mee gaan tellen’, aldus Van Helmond. ‘Artsen kennen lang niet altijd het belang van het placebo-effect en daarom is dit een waardevol onderzoek. De communicatie erover dient wel heel zorgvuldig te zijn. Conditionering moet niet gezien worden als iets dat alleen tussen de oren zit, het is een fundamenteel biologisch proces.’
Missiewerk
Evers is het daar helemaal mee eens: ‘Er is nog een hoop missiewerk te verrichten om het placebo-effect goed uit leggen en daarom geven we ook veel lezingen in ziekenhuizen. Dit programma biedt nieuwe behandelmogelijkheden aanvullend op de reguliere zorg en zal inzicht bieden voor wie deze strategie het beste werkt.’
Foto's: Anne Holleman
Tekst: Linda van Putten
